Mehmed Rifat Efendi
Ahmed Muhtar Efendi (r. 27 Şâban 1298/25 Temmuz 1881) ile Ayşe Sıddıka Bacı’nın (r. 1 Zilhicce 1329/24 Kasım 1911) oğlu olan Mehmed Rifat el-Kādirî el-Eşrefî’nin (r. 10 Ramazan 1317/10 Ocak 1900),
Osmanlı Müellifleri’nin yazarı tarafından Ahmed Rifat Efendi ile, bazıları tarafından da Mehmed Eşref Efendi ile karıştırılması, sonraki araştırmacıları işin içinden çıkamaz hâle düşürmüştür.
Nefhatü’l Riyâzü’l Âliyye fî Beyâni’t-Tarîkati’l Kādiriyye yazarı Mehmed Rifat Efendi, Resmiyye kolu mensublarıyla yakın ilişkide olmuş bir kişidir:
-
Sermet Çifter Kütüphânesi’nde 4 numaralı yazmada Mehmed Şemseddin Tekkesi şeyhi Mehmed Muhyiddin Hazretleri’nin el yazısı ile yazılmış bir risâle olduğu gibi (4/5, 91b varağı), kendisinden “bu fakîr ve hakîr Mehmed Rifat el-Kādirî” diye bahseden Mehmed Rifat Efendi’nin de el yazısı vardır (4/2, 14b varağı). Demek oluyor ki Mehmed Rifat Efendi ile Mehmed Muhyiddin Efendi birbirlerini tanımışlardır.
-
Mehmed Rifat Efendi’nin Nefhatü’l Riyâzü’l Âliyye fî Beyâni’t-Tarîkati’l Kādiriyye adlı eserinin 32a, 38b, 156b, 286a varaklarında Ayşe Hâtun Tekkesi şeyhlerinden Mehmed Nûri Efendi Hazretleri’nin derkenârları vardır. Demek ki Mehmed Nûri Efendi, ihvan arasında okunmak üzere yazılmış olan bu kitabı eline alanlar arasında olacak kadar Mehmed Rifat Efendi’ye yakındır.
-
Mehmed Rifat Efendi’nin Risâle-i Tâciyye el-Kādiriyye adlı eserinin ikinci bir nüshası, Ayşe Hâtun Tekkesi postnişînlerinden Ahmed Şemseddin Efendi Hazretleri tarafından istinsâh edilmiş olup, Süleymâniye Kütüphânesi, Galata Mevlevîhânesi Bölümü, 27/3 numarada bulunmaktadır. Demek ki Ahmed Şemseddin Efendi, Mehmed Rifat Efendi’nin risâlelerini tanıyacak ve yeni bir nüshasını çıkartmak üzere kitâb ödünç alacak kadar kendisine yakındır.
Kādirîlik hakkında çok sayıda eser telif, tercüme veyâ istinsâh etmiş olan Mehmed Rifat Efendi’nin kitablarından kütüphânelerde bulabildiklerimizi aşağıda sıralıyoruz.
- Nefhatü’l Riyâzü’l Âliyye fî Beyâni’t-Tarîkati’l Kādiriyye. Bu kitâb, Kādirî usûl, erkân, târih ve menkıbelerini anlatan, metni xvi+465 varak tutan eşsiz bir Kādiriyye ansiklopedisidir. Kitâb 1268/1851-52 yılında tamamlanmış, ihvâna
hediye edilmiştir.
Eserin 32a, 38b, 156b, 286a varaklarında Ayşe Hâtun Tekkesi şeyhlerinden
Mehmed Nûri Efendi Hazretleri’nin derkenârları vardır.
Eser bir doktora tezi içinde yeni harflere de çevrilmiştir.
- Risâle-i Tâciyye el-Kādiriyye. Bu eserin ikinci bir nüshası, Ayşe Hâtun Dergâhı postnişînlerinden Ahmed Şemseddin Efendi Hazretleri tarafından istinsâh edilmiştir.
- Şehâbeddin Ahmed Hamavî Hazretleri’nin
Risâle-i
Esmâ-i Sülûki’l-Kādiriyye
risâlesinin tercümesi.
-
Risâletü’s-Sülûki’l-Kādiriyye.
- Muhammed Şîrîn el-Mağribî
el-Kādirî Hazretleri’nin
Risâle-i Câm-ı Cihânnümâ
Farsça risâlesi.
- Risâle-i Tâc-ı Kādiriyye.
- Risâle-i Sülûk-i Kādiriyye-i
Eşrefiyye.
- Muhyiddin Arabî Hazretleri’nin
Mir’âtü’l-Meânî li
İdrâki’l-Âlemi’l-İnsânî
adlı eserinin tercümesi.
Muhyiddin Arabî Hazretleri’nin
“işârât-ı âlîleri” ile
Türkçe’ye tercüme
edilmiştir.
- Abdülhak Dehlevî’nin
Cezzâbü’l-Kulûb kitabının
tercümesi.
- Abdülhak Dehlevî’nin
Tuhfetü’d-Devhateyn fî Beyâni İttihâdi’t-Tarîkayn kitabının tercümesi.
- Tercüme-i Mukaddimetü’l-Acurrûmîye.
Arapça dilbilgisine dâir bir eserdir.
- Tercüme-i Şerh-i Rubâiyyât.
Abdullah bin Mahmud el-Ahrâr
eş-Şâşînin (r. 895/1490)
rübâîlerine,
Câfer EbûAlî el-Hemedânî’nin yapmış
olduğu Farsça şerhinin tercümesidir.
- Tercüme-i Şerhu’l-Kasîdeti’l-Hamriyye. İbn Fâriz’in kasîdesine, Azîz en-Nesefî’nin Farsça yapmış olduğu Farsça şerhin tercümesi.
- Tercüme-i Risâle-i Ebî Saîd Ebi’l-Hayr. Abdülkādir Geylânî Hazretleri’nin evlâdlarından Ebû Saîd Ebu’l-Hayr Hazretleri’nin bir risâlesinin tercümesidir.
- İhtisâr-ı Kitâb-ı Mârifet-i
Tarîkat-i Kādiriyye.
- Tercüme-i Risâle-i
Kutbü’l-Ârifîn eş-Şeyh es-Seyyid
Sâfî Sâdık.
Farsça’dan tercüme.
- Risâle-i Suâl ü Cevâb.
Niyâzî-yi Mısrî Hazretleri’nin bir
risâlesi.
- Lübb-i Füsûs-i Şeyh-i Ekber Muhyiddin
Arabî kuddise sırruhu.
- Risâle-i Kıblenâme-i Behâl-i Mutasavvıfûn.
- Tercüme-i Gavsiyye-i Muhyiddin Arabî kuddise
sırruhu’l-aliyy.
- Tercüme-i Levâyih-i Şeyh Câmî
en-Nakşibendî kuddise sırruhu.
- Risâle-i Tasavvuf.
Abdülahad Nûri ve Şemseddin Sıvâsî
Hazretleri’nin sözlerinden
görüşlerinden oluşmuş bir risâledir.
- Tercüme-i Risâle-i Şeyh Ebû Ali
Câfer el-Cürcânî
ani’l-evlâdi Şeyh
Abdülkādirü’l-Geylânî kuddise
sırruhu’l-azîz.
- Tercüme-i Risâle-i
Sırrı’d-Deverân-ı Şeyh
Abdülkādir Efendi
ani’l-evlâdi Şeyh İzzeddin
el-Kādirî el-Eşrefî kuddise sırruhu.
- Terceme-i Fütûhâtü’l-Mekkiyye min
Te’lîfâti Şeyh Muhyiddin
Arabî el-Kādirî kuddise sırruhu.
Şeyhü’l-Ekber Hazretleri’nin meşhur
Fütûhâtü’l-Mekkiyye
adlı eserinin 253. bâbının tercüme ve
şerhidir.
- Şerh-i İlâhî-yi Şeyh
Eşrefzâde Abdullah er-Rûmî el-Kādirî
kuddise sırruhu.
Yedikule’de Hacı Evhâdeddin (Sünbüliyye)
Tekkesi şeyhlerinden el-Hâc Hüseyin
Efendi’nin (r. 1105/1694),
Eşrefoğlu Abdullah Rûmî Hazretleri’nin
“Tecellî-i şevk-i dîdârın // Beni mest eyledi
hayran” beyti ile
başlayan kasîdesine yazdığı şerhdir.
- Şerh-i Kasîde-i İbni Fâriz Sâdeddin
el-Fergânî el-Kādirî. Farsça.
- Nuketu’l-Aşk.
Muîdeddin el-Cündî el-Kādirî Hazretleri’nin
Nuketu’l-Aşk adlı Farsça şiirinin
şerhidir.
- Duâ-yı Gavsiyye.
Abdülkādir Geylânî Hazretleri’nin bir
duâsıdır.
- Muhammed Ârif el-Kādirî Hazretleri’nin
İcâzü’l Hikem adlı eserinin
Türkçe’ye tercümesi.
- Nuketu’l-Aşk.
Muîdeddin el-Cündî el-Kādirî
Hazretleri’nin şiiri. Farsça.
- eş-Şeyh Abdülkerîm el-Cîlî
Hazretleri’nin
Hakîkatü’l-Yakîn ve
Zülfetü’l-Temkîn
adlı eseri. Arapça.
- Şerh-i Ebyât.
Mevlânâ Celâleddin Rûmî Hazretleri’nin
bir gazelinin
Türkçe şerhidir.
- Duâ-yı Meşâyih alâ
Lisâni’l-Arabî. Arapça
bir duâdır.
- Risâle-i Sülûk-ı Kādirî. Kādiriyye Tarîkatı sülûğu hakkında Mehmed Rifat Efendi’nin telif ettiği bir eserdir. [Bu eserin bir başka nüshası, Süleymâniye Kütüphânesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümünde, 4345/2 numarada, yâni Mustafa Âhî Hazretleri’nin ketebe kaydının olduğu risâlenin hemen arkasında bulunmaktadır. Eserde Ali Vâhidî Hazretleri’nin dîvânından bir alıntı vardır. Buradan bu dîvânın Mehmed Rifat Efendi’nin eline geçtiğini anlıyoruz. Zâten Mehmed Rifat Efendi’nin kitabları listesinde Kitâb-ı Dîvân-ı İlâhiyât li’ş-Şeyh Ali el-Vâhidî adı geçmektedir.]
-
Terceme-i Risâle-i Şeyh Abdülhak Dehlevî (kuddise sırruhu). Abdülhak Dehlevî Hazretleri’nin bir risâlesinin tercümesidir.
- Terceme-i Risâle-i Şeyh Abdülkādir
el-Geylânî (kuddise sırruhu).
Abdülkādir Geylânî Hazretleri’nin ehl-i
sünnet inancı hakkındaki
bir risâlesinin Türkçe’ye tercümesidir.
- Terceme-i Risâle-i Şeyh Ebû Ali Câfer el-Hüseynî el-Cürcânî (kuddise sırruhu). Farsça’dan Türkçe’ye tercüme. Bu listede 23 numaradaki metnin aynısıdır.
- Süleyman Çelebi Hazretleri’nin meşhur
Mevlid’i.
Mehmed Rifat Efendi 10 Ramazan 1317/12 Ocak 1900 günü göçmüş ve Kabakulak Hazîresi’ne sırlanmıştır. Hazîredeki 9 numaralı mezar taşı onundur.
Mehmed Rifat Efendi’nin bir şiirini okuyalım.
Zîver-i sertâc-ı rif‘at oldu mühr-i Kādirî
Şeb çerâğ-ı ferr ü şevket oldu mühr-i Kādirî
Çeşm-i sâlik pertev-i feyzin müşâhid de ânın
Kevkeb-i burc-i saâdet oldu mühr-i Kādirî
Bahş-i bû-yi zühd içün her bir mürîd-i sâdığa
Nâfe-i müşk-i saâdet oldu mühr-i Kādirî
Hânegâh-ı dilleri tenvîre aşkullah ile
Âfitâb-ı evc-i himmet oldu mühr-i Kādirî
Hakk’ı erden, eri Mü’min’den iste
Budur sözüm sana şikeste beste